Đam mê tái tạo san hô dưới đáy biển

2 nhiều tuần trước kia 13

ARTICLE AD BOX

Gần 9 năm qua, dưới làn nước xanh trên vùng biển Đà Nẵng, một nhóm người âm thầm thực hiện công việc đặc biệt: Tái tạo rạn san hô. Nhóm này mang tên Sasa, do anh Lê Chiến (SN 1984, quê Hà Nội), chuyên gia nghiên cứu san hô, làm trưởng nhóm.

Phục hồi nhiều hecta san hô bị tàn phá

Thoạt đầu, Sasa được cộng đồng biết đến qua những hoạt động cứu hộ các loài biểu tượng của biển như rùa biển, cá heo, cá voi. Gần một thập kỷ qua, nhóm đã cứu hộ khoảng 100 rùa biển, trong đó 40 con được giải cứu tại Đà Nẵng và Quảng Nam (cũ).

Công việc này đòi hỏi kiến thức sinh học, kỹ năng lặn chuyên nghiệp và sự kiên nhẫn. Bởi lẽ, nhiều rùa biển bị thương nặng, cần được chăm sóc hàng tháng trời trước khi có thể đưa trở về đại dương.

Nếu việc cứu hộ sinh vật biển là điểm khởi đầu thì tái tạo san hô chính là "trái tim" của Sasa. Với những thành viên nhóm này, tái tạo san hô không phải là một dự án ngắn hạn mà là công việc lâu dài, được duy trì bền bỉ mỗi ngày, hoàn toàn tự nguyện và không nhận lương.

Anh Lê Chiến cho biết trước đây, Đà Nẵng có 6 khu vực rạn san hô quanh bán đảo Sơn Trà nhưng hiện chỉ còn 3 nơi: Bãi Nam, Bãi Bụt và Hòn Sụp. Tất cả đều trong tình trạng suy thoái nghiêm trọng do tác động của con người và biến đổi tự nhiên.

Năm 2017, Sasa bắt đầu hoạt động tại Đà Nẵng với mục tiêu phục hồi rạn san hô về trạng thái được ghi nhận trong các báo cáo khoa học từ thập niên 1990 và báo cáo năm 2016 của chuyên gia Võ Sĩ Tuấn - nguyên Viện trưởng Viện Hải dương học.

Sasa bắt tay xây dựng một vườn ươm san hô tại Bãi Bụt, khởi đầu chỉ vài mét vuông. Sau 6 năm, nhóm đã mở rộng lên 400 m², nuôi dưỡng 36 loài san hô. Điểm khác biệt lớn nhất là toàn bộ khung giá trong vườn được làm bằng inox. Trong khi đó, nhiều nơi vẫn sử dụng ống PVC, loại vật liệu đã bị thế giới cấm dùng hơn 10 năm do độc hại.

Nguồn giống san hô chủ yếu được Sasa thu từ các mảnh gãy do neo tàu, hoạt động du lịch hoặc đánh bắt gây ra. Từ vườn ươm này, nhóm đã tái tạo khoảng 400.000 m² san hô ở Bãi Bụt và hơn 20.000 m² tại Hòn Sụp.

Vườn ươm san hô không chỉ cung cấp nguồn giống quý mà còn là địa điểm tiềm năng cho hoạt động du lịch sinh thái và nghiên cứu khoa học. Sinh viên, nhà nghiên cứu có thể theo dõi tốc độ sinh trưởng và sự phát triển hình thái san hô ngay tại đây.

Dù vậy, công việc đam mê của Sasa phải dừng lại khi vườn ươm liên tục bị phá hoại và trộm cắp. Chi phí xây dựng và bảo trì lên tới hàng chục tỉ đồng, trong khi nhóm không đủ khả năng duy trì lực lượng bảo vệ. Không nhận được bất kỳ hỗ trợ nào, họ buộc phải tháo dỡ, đưa toàn bộ giống san hô trả về tự nhiên. "Dù cả nhóm đều tiếc nuối nhưng vườn đã hoàn thành sứ mệnh của nó" - anh Chiến bày tỏ.

Lấy niềm vui khoa học làm động lực

Công việc của Sasa diễn ra hằng ngày, bất kể nắng mưa, trong môi trường khắc nghiệt và tiềm ẩn nguy hiểm. Các thành viên bơi quanh rạn san hô để nhặt rác, gỡ "lưới ma", thu nhặt mảnh gãy để cấy lại, đo kích thước và theo dõi sự phát triển của san hô. Thời gian khai thác giống thường từ 3-6 tháng, tùy loài.

Hiện Sasa có hơn 20 thành viên, phần lớn đến từ Hà Nội và TP HCM. Tất cả đều sở hữu chứng chỉ lặn quốc tế, tối thiểu Level 2 hoặc Divemaster để có thể lặn sâu 20-35 m. Đây là yêu cầu bắt buộc, vì công việc đòi hỏi kỹ năng cao và sự phối hợp nhịp nhàng dưới biển, mọi người phụ thuộc vào hơi thở của nhau để sống còn.

Theo anh Lê Chiến, 90% kinh phí hoạt động của Sasa đến từ tiền túi các thành viên, 10% còn lại do cộng đồng đóng góp. Mỗi người đều phải làm thêm nghề khác để theo đuổi đam mê. Việc tuyển thêm thành viên mới gần như bất khả thi vì công việc không lương, lại yêu cầu kỹ năng cao và sự hy sinh lớn.

Động lực duy nhất của Sasa là niềm vui khoa học, giải được những "bài toán khó" và chứng kiến mẩu san hô 1 cm lớn thành cả "cánh rừng" dưới biển.

Anh Chiến tiết lộ khu vực bán đảo Sơn Trà còn sở hữu loài san hô đặc sắc acropora loripes. Đây là loài được mệnh danh "hoa hậu san hô Đà Nẵng". Acropora loripes cực hiếm, hiện chỉ còn chưa tới 1 m² tại Sơn Trà.

Tại Bãi Bụt, tỉ lệ che phủ san hô đã đạt 60%, tiến gần mục tiêu 75%; số loài phục hồi lên đến 80-90. Đó là thành công lớn của Sasa so với tình trạng suy thoái trước đây.

Các nghiên cứu và phương pháp phục hồi san hô của nhóm Sasa được quốc tế công nhận. Sasa cũng là nhóm duy nhất ở Việt Nam công khai hình ảnh quá trình phát triển san hô từ 1 cm lên 50 cm.

Từ tháng 9 tới, Sasa sẽ mở rộng hoạt động sang vùng biển Phú Quốc - nơi có nhiều thách thức hơn, cả về quy mô lẫn mức độ suy thoái san hô. Nhóm dự kiến xây dựng 3 vườn ươm mới, với mục tiêu vừa phục hồi san hô vừa tìm nguồn tài chính bền vững để trả lương cho các thành viên trẻ, giúp họ yên tâm gắn bó lâu dài.

Chưa có dự án tái tạo, bảo vệ

Theo anh Lê Chiến, toàn bộ hoạt động ngắm san hô ở Sơn Trà dù đã bị cấm nhưng thực tế vẫn tồn tại dưới dạng "tour chui". Các đơn vị tổ chức thường bỏ qua quy định an toàn, không có hướng dẫn viên lặn biển đạt chuẩn, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn và hủy hoại rạn san hô. Nhiều du khách vẫn thường vô tình đạp lên san hô.

Tại Bãi Nam, nơi từng được xem là vùng sinh sản của các rạn san hô khác, từ 1 ha nay chỉ còn... 1 m². Việc khai thác hải sản trái phép cũng để lại hậu quả nặng nề. Một số ngư dân vẫn thả bẫy, lưới, neo tàu hoặc phá san hô để bắt hải sản.

Anh Chiến thẳng thắn nhận xét cơ quan chức năng ở Đà Nẵng vẫn còn hời hợt với môi trường biển. Đến nay, thành phố vẫn chưa có dự án tái tạo hay bảo vệ san hô nào.

Đọc toàn bộ bài viết