Chủ động xây dựng "hộ chiếu xanh"

Không chờ tới khi có yêu cầu bắt buộc, nhiều doanh nghiệp đã và đang chủ động giảm phát thải khí nhà kính, tiến tới đạt chứng nhận phát thải thấp, nhãn hiệu sinh thái trong sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu.

Trong chuyến làm việc tại Nhật Bản 2 năm trước (2023), bà Nguyễn Thị Trà My, Tổng Giám đốc Tập đoàn PAN, bắt gặp rất nhiều hình ảnh những bao gạo 3 kg, 5 kg in rõ dòng chữ "low carbon rice" (gạo carbon thấp). Ngay lúc ấy, bà đã nhận ra đây là xu hướng mới của người tiêu dùng trên thế giới.

Giảm phát thải, nâng cao giá trị

Bà Trà My cho rằng việc canh tác, sản xuất lúa gạo theo hướng giảm phát thải là yêu cầu bắt buộc nếu chúng ta muốn tồn tại và phát triển. Bà kỳ vọng PAN có thể sản xuất được sản phẩm gạo với năng suất cao, chất lượng tốt, bền vững cho môi trường. Thực tế, chỉ hơn một năm sau, Vinaseed - thành viên Tập đoàn PAN - đã làm được điều này.

Cuối tháng 4-2025, Vinarice - công ty thành viên của Vinaseed - cùng 6 doanh nghiệp khác được Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) trao quyền sử dụng nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp". Đây là lần đầu tiên doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo trong nước được cấp nhãn hiệu chứng nhận về chất lượng sản phẩm, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính. Nhãn hiệu này được cấp mở đường cho việc xây dựng thương hiệu gạo quốc gia, hướng tới bán tín chỉ carbon vào năm 2028 của Việt Nam.

Với tổng diện tích 997 ha tham gia Dự án TRVC trong vụ Hè Thu 2024, Vinarice đã giảm được 3.888 tấn CO2, được cấp logo "Gạo Việt xanh phát thải thấp" cho toàn bộ diện tích này. Trong vụ Đông Xuân 2024-2025, Vinarice liên kết với 5.473 hộ nông dân với tổng diện tích 20.518 ha (62,5% tổng diện tích dự án), giảm phát thải 89.046,54 tấn CO2, tương đương 4,34 tấn CO2/ha. Vinarice dự kiến tiếp tục được cấp quyền sử dụng nhãn hiệu này với 122.880 tấn lúa khô và khoảng 76.000 tấn gạo chất lượng cao, phát thải thấp.

Ông Nguyễn Văn Khanh (áo xanh ngoài cùng bên trái), nông dân Đồng Tháp phấn khởi chia sẻ kết quả đạt được khi tham gia Dự án “Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững tại khu vực ĐBSCL” (TRVC). (Ảnh do PAN cung cấp)

Liên quan vấn đề này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) đang xây dựng Đề án sản xuất, trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025-2030. Theo đó, triển khai ít nhất 15 mô hình sản xuất giảm phát thải tại các vùng sinh thái, có khả năng nhân rộng; thí điểm ít nhất 5 mô hình canh tác có khả năng phát triển tín chỉ carbon, đáp ứng được yêu cầu của các tổ chức quốc tế; xây dựng và phát triển nhãn hiệu "phát thải thấp" cho các sản phẩm trồng trọt...

Sản phẩm lúa giảm phát thải của Vinaseed thu hút nhiều người tiêu dùng tại một triển lãm thương mại quốc tế. (Ảnh do PAN cung cấp)

Đề án nêu trên đặt mục tiêu đến năm 2035, lĩnh vực trồng trọt phấn đấu góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm 30% tổng lượng phát thải khí methan, giảm ít nhất 10% tổng lượng phát thải khí nhà kính so với năm 2020.

Theo Bộ NN-MT, việc sản xuất nông sản theo hướng giảm phát thải, có truy xuất nguồn gốc carbon, chứng nhận môi trường sẽ giúp sản phẩm dễ tiếp cận các thị trường giá trị cao như: EU, Nhật Bản, Bắc Mỹ... với giá bán tăng 10%-25% so với sản phẩm thông thường. Ngoài ra, việc này còn góp phần đáng kể giúp giảm phát thải khí nhà kính. Nếu triển khai hiệu quả các giải pháp từ đề án trên, ước tính có thể giúp giảm được 8-11 triệu tấn CO2 và tương đương mỗi năm.

Nhãn "phát thải thấp" tập trung vào việc giảm thiểu lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính trong quá trình sản xuất và sử dụng sản phẩm, nhất là CO2. Trong khi đó, "nhãn xanh" - nhãn sinh thái là kết quả của quá trình đánh giá toàn diện tác động môi trường của sản phẩm, từ khâu nguyên liệu, sản xuất, phân phối, sử dụng đến xử lý cuối vòng đời.

Tính tới tháng 6-2025, Bộ NN-MT đã cấp thêm 6 chứng nhận nhãn sinh thái, nâng tổng số doanh nghiệp được cấp nhãn hiệu này lên 13. Sản phẩm của những doanh nghiệp này có bao bì thân thiện với môi trường, vượt qua yêu cầu khắt khe về nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu. Chẳng hạn, nguồn gốc là từ vật liệu nhựa sinh học (đối với bao bì nhựa phân hủy) hoặc nhựa PE, nhựa PP tái chế được làm sạch (đối với bao bì nhựa tái chế); dùng phụ gia không chứa các thành phần, chất trong danh mục cấm nhập khẩu, sử dụng của Việt Nam. Bên cạnh đó, bao bì cũng không sử dụng các loại mực, thuốc nhuộm, chất màu và các chất phụ gia khác theo quy định về an toàn môi trường và sức khỏe.

Sẵn sàng tham gia thị trường carbon

Đánh giá về "nhãn xanh" - còn gọi là "hộ chiếu xanh", ông Nguyễn Thanh Lam, Giám đốc Điều hành Công ty CP Lâm Việt, cho rằng nếu đạt được sẽ giúp doanh nghiệp khẳng định thương hiệu trên thị trường quốc tế, đặc biệt là giảm chi phí cho chính người sản xuất.

Tuy nhiên, "nhãn xanh" đều được cấp cho những lĩnh vực mới nên doanh nghiệp mong muốn có thêm thông tin, cách thức triển khai để giảm phát thải khí carbon. "Muốn dán nhãn carbon, doanh nghiệp phải kiểm kê khí nhà kính, đo đạc các dòng sản phẩm xem phát thải bao nhiêu lượng CO2" - ông Lam giải thích.

Nhằm chuẩn bị để thị trường carbon Việt Nam chính thức vận hành vào năm 2028, ông Nguyễn Hồng Phong, Tổng Giám đốc Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông, cho hay doanh nghiệp dự định phát triển thêm các dự án xử lý phế thải trong thủy sản, trồng trọt với phương châm "hạt bụi là tiền, rác thải là tài nguyên". Công ty đang kiểm kê khí nhà kính, hướng đến trung hòa carbon với mục tiêu năm 2025 sẽ giảm phát thải khoảng 60% khí này.

Trong khi đó, Vinarice không dừng lại ở mô hình thử nghiệm mà tiếp tục mở rộng quy mô. Ở vụ Hè Thu 2024-2025 - vụ thứ 3 tham gia Dự án TRVC, Vinarice sẽ nâng diện tích phát thải thấp lên 50.000 ha. Điều này thể hiện vai trò nòng cốt của doanh nghiệp trong chuỗi giá trị xanh; đóng góp thiết thực vào nỗ lực chuyển đổi hệ thống sản xuất lúa gạo phát thải thấp và việc thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao của Việt Nam.

Từ quá trình tự xây dựng chương trình giảm phát thải carbon trong canh tác mía và sản xuất đường, Công ty CP Mía đường Lam Sơn kiến nghị nhà nước có cơ chế khuyến khích nghiên cứu, phát triển các dự án giảm phát thải khí nhà kính, nhất là cơ chế tín chỉ carbon tự nguyện. Bên cạnh đó, cần thiết lập các chính sách hỗ trợ tài chính, giúp doanh nghiệp vay vốn từ Chính phủ và tổ chức quốc tế để cải thiện môi trường.